Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, to choroba zakaźna wywoływana przez krętki Borrelia burgdorferi sensu lato, przenoszone na człowieka przez kleszcze. Jest najczęstszą chorobą odkleszczową w Europie i Ameryce Północnej. Objawia się wieloma symptomami – od rumienia wędrującego, przez dolegliwości stawowe i neurologiczne, aż po przewlekłe powikłania wielonarządowe. W Polsce co roku notuje się kilkanaście tysięcy nowych przypadków boreliozy, a liczba ta stale rośnie.

Borelioza występuje na półkuli północnej, szczególnie w rejonach umiarkowanego klimatu. W Polsce jest najczęściej diagnozowaną chorobą odkleszczową. Rocznie odnotowuje się od 12 do 20 tysięcy przypadków, ale rzeczywista liczba może być znacznie wyższa z powodu niedodiagnozowania. Borelioza stanowi istotny problem zdrowotny i społeczny ze względu na przewlekły przebieg i koszty leczenia.

Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Krętki Borrelia dostają się do skóry, a następnie mogą migrować do różnych narządów. Zakażenie rozwija się etapowo: początkowo lokalnie w miejscu ukąszenia, a następnie ogólnoustrojowo, obejmując układ nerwowy, stawy, serce i skórę.

• Przebywanie na terenach leśnych, łąkach i parkach.
• Aktywność zawodowa i rekreacyjna związana z naturą (rolnicy, leśnicy, grzybiarze, biegacze).
• Noszenie odkrywających ubrania latem.
• Brak stosowania repelentów przeciw kleszczom.
• Opóźnione usunięcie kleszcza ze skóry.

Borelioza jest chorobą wieloetapową. Objawy mogą występować w różnych stadiach, a u części pacjentów przebieg jest nietypowy. Wyróżnia się trzy główne fazy kliniczne:

1. Wczesna borelioza zlokalizowana – rumień wędrujący (erythema migrans), objawy grypopodobne.
2. Wczesna borelioza rozsiana – zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
3. Późna borelioza – przewlekłe zapalenie stawów, neuroborelioza, przewlekłe zmiany skórne (acrodermatitis chronica atrophicans).

Diagnostyka boreliozy opiera się na obrazie klinicznym oraz badaniach serologicznych. Kluczowe elementy obejmują:

1. Rozpoznanie kliniczne rumienia wędrującego – wystarcza do diagnozy i wdrożenia leczenia bez badań dodatkowych.
2. Test ELISA – badanie przesiewowe wykrywające przeciwciała przeciw Borrelia.
3. Test Western blot – badanie potwierdzające w przypadku dodatniego ELISA.
4. Badania dodatkowe – płyn mózgowo-rdzeniowy (w neuroboreliozie), PCR.

Badanie kleszcza nie daje odpowiedzi, czy dojdzie do zakażenia. Po pierwsze: nawet jeśli kleszcz rzeczywiście był nosicielem Borrelia burgdorferi, to nie oznacza, że doszło do transmisji bakterii. Do zakażenia dochodzi zwykle dopiero po 24–48 godzinach żerowania pasożyta, a wiele osób usuwa kleszcza wcześniej.

Po drugie: wynik ujemny nie daje gwarancji bezpieczeństwa. Badanie kleszcza może po prostu nie wykryć bakterii – z powodu niedokładnej metody, zbyt małej ilości materiału, lub tego, że bakterie były w niewielkiej liczbie. To daje fałszywe poczucie bezpieczeństwa, a opóźnienie diagnostyki w razie pojawienia się objawów może mieć poważne skutki.

Dlatego zgodnie z aktualnymi rekomendacjami medycznymi: nie zaleca się rutynowego badania usuniętego kleszcza. 

Brak informacji o ukłuciu przez kleszcza nie wyklucza zakażenia boreliozą. Kleszcze, zwłaszcza w stadium nimfy, są drobne, a ich wkłucie bezbolesne – mogą pozostawać niezauważone nawet przez kilka dni.

Leczenie boreliozy polega na stosowaniu antybiotyków, które skutecznie eliminują krętki Borrelia. Dobór terapii zależy od stadium choroby i postaci klinicznej.

• Amoksycylina – u dzieci i kobiet w ciąży.
• Doksycyklina – u dorosłych, skuteczna w większości postaci wczesnych.
• Cefuroksym aksetyl – alternatywa przy przeciwwskazaniach.
• Ceftriakson (dożylnie) – w ciężkich postaciach neuroboreliozy i boreliozy stawowej.

• Unikanie terenów z dużą populacją kleszczy w okresie ich aktywności.
• Noszenie odzieży ochronnej zakrywającej ręce i nogi.
• Stosowanie repelentów przeciw kleszczom.
• Dokładne oglądanie ciała po powrocie z lasu czy łąki.
• Szybkie usuwanie kleszczy za pomocą pęsety.

Nieleczona lub zbyt późno rozpoznana borelioza może prowadzić do przewlekłych powikłań wielonarządowych. Najczęstsze z nich to:

• Przewlekłe zapalenie stawów (arthritis).
• Przewlekła neuroborelioza – zaburzenia pamięci, depresja, neuropatie.
• Zapalenie mięśnia sercowego i zaburzenia rytmu serca.
• Przewlekłe zmiany skórne – zanikowe zapalenie skóry kończyn.
• Zespół poboreliozowy – przewlekłe zmęczenie, bóle mięśniowe, zaburzenia koncentracji.

Borelioza (choroba z Lyme) to poważna choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze, która może prowadzić do przewlekłych powikłań, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i leczona. Kluczem do skutecznej walki z boreliozą jest szybka diagnoza, właściwa antybiotykoterapia oraz skuteczna profilaktyka przeciw ukąszeniom kleszczy. W przyszłości badania nad szczepionką przeciw boreliozie mogą istotnie zmniejszyć zachorowalność.