Osteoporoza – pełny przewodnik dla pacjentów i lekarzy

Osteoporoza to przewlekła choroba układu kostnego, w której dochodzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości oraz zaburzenia ich struktury. W konsekwencji kości stają się kruche i podatne na złamania. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała osteoporozę za jedną z głównych chorób cywilizacyjnych. W Polsce dotyczy około 2,7 miliona osób, głównie kobiet po menopauzie, ale także mężczyzn w starszym wieku.

1. Epidemiologia i znaczenie społeczne

Osteoporoza jest jedną z najczęstszych chorób metabolicznych kości. Jej znaczenie rośnie wraz ze starzeniem się populacji. Szacuje się, że co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna po 50. roku życia dozna złamania osteoporotycznego. Najczęściej dotyczą one kręgosłupa, szyjki kości udowej i nadgarstka.

2. Patogeneza osteoporozy

Osteoporoza rozwija się, gdy procesy resorpcji (niszczenia kości) przewyższają procesy kościotworzenia. Kości stają się porowate, a ich wytrzymałość mechaniczna spada. U kobiet kluczową rolę odgrywa spadek poziomu estrogenów po menopauzie, u mężczyzn natomiast zmniejszenie poziomu testosteronu. Do rozwoju choroby przyczyniają się także niedobory wapnia i witaminy D, brak aktywności fizycznej oraz choroby przewlekłe.

3. Czynniki ryzyka osteoporozy

• Wiek powyżej 50 lat.
• Płeć żeńska – szczególnie po menopauzie.
• Niska masa ciała (BMI < 20).
• Niedobór wapnia i witaminy D.
• Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.
• Brak aktywności fizycznej.
• Predyspozycje genetyczne.
• Przewlekłe choroby (np. reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność tarczycy).
• Długotrwała terapia glikokortykosteroidami.

4. Objawy i przebieg kliniczny

Osteoporoza rozwija się bezobjawowo przez wiele lat i często jest nazywana „cichym złodziejem kości”. Pierwszym objawem bywa dopiero złamanie. Najczęściej są to złamania niskoenergetyczne, czyli powstałe przy minimalnym urazie. Objawy kliniczne mogą obejmować także:

• Bóle pleców spowodowane złamaniami kręgów.
• Obniżenie wzrostu o kilka centymetrów.
• Garbatą sylwetkę („wdowi garb”).
• Zwiększoną podatność na złamania przy drobnych urazach.

5. Diagnostyka osteoporozy

Podstawowym badaniem w diagnostyce osteoporozy jest densytometria (DXA), czyli pomiar gęstości mineralnej kości. Wynik podawany jest w postaci wskaźnika T-score. Dodatkowo wykorzystuje się:

1. RTG kręgosłupa – w ocenie złamań kompresyjnych.
2. FRAX – kalkulator ryzyka złamania w ciągu 10 lat.
3. Markery biochemiczne metabolizmu kostnego.
4. Badania laboratoryjne – w celu wykluczenia wtórnych przyczyn osteoporozy.

6. Leczenie farmakologiczne

Celem leczenia osteoporozy jest zmniejszenie ryzyka złamań. Najczęściej stosowane leki to:

• Bisfosfoniany (alendronian, risedronian, kwas zoledronowy).
• Denosumab – przeciwciało monoklonalne hamujące resorpcję kości.
• Raloksyfen – lek z grupy SERM stosowany u kobiet po menopauzie.
• Teryparatyd – analog parathormonu, stymulujący tworzenie kości.
• Suplementacja wapnia i witaminy D.

7. Leczenie niefarmakologiczne

• Regularna aktywność fizyczna – ćwiczenia siłowe i równoważne.
• Rzucenie palenia i unikanie alkoholu.
• Dieta bogata w wapń, białko i witaminę D.
• Profilaktyka upadków – odpowiednie obuwie, poręcze w domu.

8. Powikłania i konsekwencje złamań

Najpoważniejszym powikłaniem osteoporozy są złamania, które niosą poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne. Złamania szyjki kości udowej wiążą się z wysokim ryzykiem śmiertelności (20–30% w ciągu roku po złamaniu). Złamania kręgów powodują przewlekły ból, garbienie się sylwetki i utratę samodzielności.

9. Profilaktyka osteoporozy

Profilaktyka osteoporozy powinna rozpocząć się już w dzieciństwie i obejmuje budowanie mocnych kości poprzez aktywność fizyczną, prawidłowe odżywianie i unikanie czynników ryzyka. Najważniejsze działania profilaktyczne to:

• Dieta bogata w wapń i witaminę D.
• Codzienna aktywność fizyczna.
• Unikanie palenia i nadmiernego spożycia alkoholu.
• Badania densytometryczne u osób z grup ryzyka.
• Profilaktyka upadków u osób starszych.

10. Podsumowanie i perspektywy

Osteoporoza to choroba przewlekła, której można skutecznie zapobiegać i leczyć, jeśli zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana. Wczesna diagnostyka, zmiana stylu życia, suplementacja oraz leczenie farmakologiczne znacznie redukują ryzyko złamań. W przyszłości rozwój nowych leków i terapii biologicznych może jeszcze bardziej poprawić rokowanie pacjentów.