Cukrzyca typu 2 i insulinooporność – pełny przewodnik

Cukrzyca typu 2 to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią), wynikającą z insulinooporności i/lub niewystarczającego wydzielania insuliny. Insulinooporność to stan zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny, który często poprzedza rozwój cukrzycy. Choroba ta stanowi jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego XXI wieku. Szacuje się, że na świecie cierpi na nią ponad 460 milionów osób, a w Polsce – ponad 3 miliony.

1. Epidemiologia i znaczenie społeczne

Cukrzyca typu 2 jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych. W Polsce choruje na nią ok. 9% populacji dorosłej, a wiele osób pozostaje niezdiagnozowanych. Liczba pacjentów stale rośnie wraz ze starzeniem się społeczeństwa i epidemią otyłości.

2. Patogeneza insulinooporności i cukrzycy typu 2

Podstawą rozwoju cukrzycy typu 2 jest insulinooporność – zmniejszona wrażliwość mięśni, wątroby i tkanki tłuszczowej na insulinę. Organizm początkowo kompensuje to zwiększoną produkcją insuliny, ale z czasem komórki β trzustki ulegają wyczerpaniu. W efekcie dochodzi do hiperglikemii, która powoduje uszkodzenia naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych.

3. Czynniki ryzyka

• Otyłość, szczególnie brzuszna (otyłość trzewna).
• Brak aktywności fizycznej.
• Nieprawidłowa dieta bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone.
• Wiek powyżej 45 lat.
• Predyspozycje genetyczne i rodzinne występowanie cukrzycy.
• Nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) u kobiet.
• Przewlekły stres i niedobór snu.

4. Objawy kliniczne

Cukrzyca typu 2 rozwija się powoli, przez wiele lat bez wyraźnych objawów. Często diagnoza stawiana jest dopiero po wykryciu powikłań. Typowe symptomy obejmują:

• Wzmożone pragnienie i częste oddawanie moczu.
• Przewlekłe zmęczenie i senność.
• Utrata masy ciała mimo zwiększonego apetytu.
• Nawracające infekcje (np. dróg moczowych, skóry).
• Spowolnione gojenie się ran.
• Zaburzenia widzenia.

5. Diagnostyka

1. Pomiar glukozy na czczo – ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) w dwóch badaniach potwierdza cukrzycę.
2. Test OGTT (krzywa cukrowa) – po 2 h ≥200 mg/dl.
3. HbA1c – ≥6,5% świadczy o cukrzycy.
4. Testy insulinooporności – wskaźnik HOMA-IR.

6. Powikłania cukrzycy typu 2

Długotrwała hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych (angiopatia) oraz narządów wewnętrznych. Powikłania dzielimy na mikroangiopatyczne i makroangiopatyczne.

• Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie siatkówki, ryzyko ślepoty.
• Nefropatia cukrzycowa – przewlekła choroba nerek.
• Neuropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerwów, drętwienia, ból neuropatyczny.
• Stopa cukrzycowa – owrzodzenia, ryzyko amputacji.
• Choroby sercowo-naczyniowe – zawał serca, udar mózgu.
• Zwiększone ryzyko infekcji.

7. Leczenie farmakologiczne

Leczenie cukrzycy typu 2 rozpoczyna się zwykle od zmian stylu życia, a w razie potrzeby włącza się leki doustne i/lub insulinoterapię. Najważniejsze grupy leków to:

• Metformina – lek pierwszego wyboru, poprawia wrażliwość na insulinę.
• Pochodne sulfonylomocznika – zwiększają wydzielanie insuliny.
• Inhibitory DPP-4 (gliptyny) – zwiększają poziom inkretyn.
• Agoniści GLP-1 – działają odchudzająco i poprawiają kontrolę glikemii.
• Inhibitory SGLT2 – zmniejszają wchłanianie glukozy w nerkach, korzystne kardiologicznie.
• Insulina – stosowana w późniejszych etapach choroby.

8. Leczenie niefarmakologiczne

• Redukcja masy ciała (utrata 5–10% wagi znacząco poprawia insulinowrażliwość).
• Dieta niskowęglowodanowa, bogata w błonnik, warzywa i pełne ziarna.
• Regularna aktywność fizyczna (minimum 150 min tygodniowo).
• Higiena snu i redukcja stresu.

9. Profilaktyka cukrzycy typu 2

Ponieważ insulinooporność często poprzedza rozwój cukrzycy, profilaktyka ma kluczowe znaczenie. Badania pokazują, że odpowiednie zmiany stylu życia mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania nawet o 60%.

• Kontrola masy ciała i redukcja otyłości brzusznej.
• Regularne badania profilaktyczne – glukoza, HbA1c.
• Zdrowa dieta śródziemnomorska lub DASH.
• Codzienna aktywność fizyczna.
• Unikanie używek (alkohol, papierosy).

10. Podsumowanie i perspektywy

Cukrzyca typu 2 i insulinooporność to choroby przewlekłe, które wymagają kompleksowego podejścia terapeutycznego. Wczesne rozpoznanie, zmiana stylu życia, odpowiednia farmakoterapia i profilaktyka powikłań pozwalają pacjentom prowadzić aktywne i dobrej jakości życie. Rozwój nowych leków, szczególnie agonistów GLP-1 i inhibitorów SGLT2, otwiera nowe możliwości skutecznej terapii i redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego.