Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza) – pełny przewodnik dla pacjentów i lekarzy

Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza, osteoartroza) to przewlekłe i postępujące schorzenie układu ruchu, które stanowi jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych starzejących się społeczeństw. Objawia się bólem, sztywnością i ograniczeniem ruchomości stawów, a w zaawansowanych stadiach prowadzi do znacznego upośledzenia sprawności. Szacuje się, że w Polsce cierpi na nią kilka milionów osób, a na całym świecie ponad 300 milionów pacjentów.

1. Epidemiologia i znaczenie społeczne

Choroba zwyrodnieniowa stawów to najczęstsze schorzenie reumatyczne. Jej znaczenie stale rośnie wraz z wydłużaniem się życia i epidemią otyłości. W Polsce cierpi na nią ok. 7–8% populacji, a u osób po 60. roku życia częstość występowania sięga 30–40%. Jest jedną z głównych przyczyn bólu przewlekłego i niepełnosprawności.

2. Patogeneza choroby zwyrodnieniowej stawów

Artroza nie jest wyłącznie chorobą 'zużycia' stawów. W jej rozwoju uczestniczą liczne mechanizmy biologiczne: zaburzenia metabolizmu chrząstki, zapalenie błony maziowej, zmiany w kości podchrzęstnej i tkankach okołostawowych. Chrząstka staje się cieńsza i mniej elastyczna, a procesy naprawcze nie nadążają za degradacją. W efekcie dochodzi do powstawania osteofitów, przewlekłego bólu i ograniczenia ruchomości.

3. Czynniki ryzyka

• Wiek – najważniejszy czynnik, artroza rzadko występuje poniżej 40. roku życia.
• Płeć żeńska – szczególnie po menopauzie.
• Otyłość – zwiększa obciążenie stawów i nasila procesy zapalne.
• Urazy i mikrourazy – szczególnie w sporcie zawodowym.
• Predyspozycje genetyczne – rodzinne występowanie choroby.
• Wady budowy stawu i choroby współistniejące, np. RZS czy dna moczanowa.

4. Objawy kliniczne artrozy

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów pojawiają się stopniowo. Początkowo pacjenci zgłaszają ból podczas wysiłku, później także w spoczynku. Do najważniejszych objawów należą:

• ból stawów nasilający się przy ruchu,
• sztywność poranna (zwykle <30 minut),
• ograniczenie zakresu ruchomości,
• trzeszczenia w stawach,
• obrzęk, deformacje i niestabilność stawów.

Najczęściej zajęte są stawy kolanowe (gonartroza), biodrowe (koksartroza), kręgosłupa i drobne stawy rąk. Objawy mogą się różnić w zależności od lokalizacji.

5. Diagnostyka

Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz badań obrazowych. Najczęściej stosowane metody:

1. RTG – pokazuje zwężenie szpary stawowej, osteofity, sklerotyzację kości.
2. MRI – pozwala ocenić chrząstkę i tkanki miękkie, przydatne we wczesnych stadiach.
3. USG – do oceny wysięku, błony maziowej i więzadeł.
4. Badania laboratoryjne – głównie w celu wykluczenia innych chorób (np. RZS).

6. Leczenie – farmakologiczne i niefarmakologiczne

Nie istnieje lek, który całkowicie wyleczyłby artrozę. Leczenie ma charakter objawowy i polega na zmniejszeniu bólu, poprawie funkcji stawu i jakości życia. Podejście jest wielokierunkowe:

• Farmakoterapia: paracetamol, NLPZ, miejscowe maści, iniekcje dostawowe (kwas hialuronowy, sterydy).
• Leczenie niefarmakologiczne: fizjoterapia, kinezyterapia, ćwiczenia wzmacniające mięśnie.
• Zmiana stylu życia: redukcja masy ciała, unikanie przeciążeń, ergonomia.
• Ortezy i pomocnicze przyrządy: laski, stabilizatory.
• Leczenie chirurgiczne: endoprotezoplastyka w zaawansowanych przypadkach.

7. Fizjoterapia i rehabilitacja

Rehabilitacja jest kluczowa w terapii artrozy. Ćwiczenia poprawiają ruchomość, siłę mięśniową i stabilność stawów. Najczęściej zaleca się:

• Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie.
• Ćwiczenia w odciążeniu – pływanie, rower stacjonarny.
• Nordic walking i spacery.
• Fizykoterapia – laser, krioterapia, ultradźwięki.

8. Dieta i styl życia

Odpowiednia dieta wspiera leczenie i profilaktykę artrozy. Zalecane jest spożywanie produktów bogatych w wapń, witaminę D, kwasy omega-3 i przeciwutleniacze. Równie istotne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aby zmniejszyć obciążenie stawów.

9. Powikłania i jakość życia

Nie leczona artroza prowadzi do znacznej niepełnosprawności i ograniczenia samodzielności. Ból przewlekły sprzyja rozwojowi depresji, izolacji społecznej i spadku jakości życia.

10. Podsumowanie i perspektywy

Artroza jest chorobą przewlekłą, której nie da się całkowicie wyleczyć, ale dzięki nowoczesnym metodom leczenia, fizjoterapii, zmianie stylu życia i w razie potrzeby chirurgii można skutecznie spowolnić jej przebieg i zachować sprawność. Coraz więcej badań dotyczy terapii biologicznych i medycyny regeneracyjnej, takich jak komórki macierzyste czy terapia genowa, które w przyszłości mogą zmienić podejście do leczenia tej choroby.